Przypomnijmy, w 2007 roku dawną siedzibę Generalnej Dyrekcji Dóbr Książęcych, zwany popularnie Paleją, kupił biznesmen Artur Dyna, który za zabytek wraz ze sporą działką zapłacił 1,5 mln złotych. Władze powiatu pszczyńskiego liczyły wówczas, że prywatny inwestor pozwoli przywrócić blask obiektu. Niestety, do tej pory tak się nie stało.

W lutym zaobserwowaliśmy zły stan dachu oraz stolarki okiennej w budynku. Wtedy też zwróciliśmy się do Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków z pytaniami dotyczącymi obiektu. Przed kilkoma dniami otrzymaliśmy obszerną odpowiedź.

Kontrola konserwatorska na terenie Palais

Ostatnia kontrola odbyła się 16.07.2020 r., kiedy to osobiście Śląski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach wraz z pracownikiem Delegatury w Bielsku-Białej przeprowadzili kontrolę budynku w zakresie przestrzegania i stosowania przepisów dotyczących ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Stawił się na niej właściciel, który zapoznał się z protokołem, podpisał go oraz otrzymał jego kopię, nie wnosząc do niego zastrzeżeń.

- Ustalono wówczas, że budynek zachował się w historycznej formie z czasów budowy, nieprzekształconej od momentu wpisu do rejestru zabytków. Pomimo pogarszającego się stanu technicznego, obiekt nie utracił wartości zabytkowych, a skala zaistniałych zniszczeń zasadniczo nie wpłynęła na czytelność jego bryły, rzutu i dyspozycji wewnętrznej, charakteru stylowego czy ilości zachowanej substancji zabytkowej. Do obecnego stanu zachowania bez wątpienia przyczynił się wieloletni brak użytkownika, skutkujący brakiem niezbędnych prac zabezpieczających, remontowo-konserwatorskich czy działań mających na celu zahamowanie niszczenia substancji zabytku - informuje Mirosław Rymer, rzecznik prasowy Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Katowicach.

Podczas kontroli dokonano oględzin nieruchomości wraz z otoczeniem oraz wnętrza budynku zabytkowego, sporządzając dokumentację fotograficzną. Stwierdzono, iż obiekt jest zabezpieczony przed wstępem osób postronnych (szczelne ogrodzenie zamknięte) oraz monitoring. Nieruchomości pilnował również pies. Teren wokół budynku był uporządkowany.

Stwierdzono m. in. następujące nieprawidłowości:

• więźba dachowa - widoczne miejscowo przegnicia elementów (zwłaszcza w miejscach nieszczelnego pokrycia dachowego), na poddaszu zalegające odchody gołębi,
• pokrycie dachowe z dachówki ceramicznej karpiówki - stwierdzono liczne ubytki pokrycia dachowego zwłaszcza w połaci wschodniej oraz północnej oraz w koszu od zachodu, powodujące lokalne zalewanie przestrzeni strychowej (1 i 2 kondygnacji strychu), zaobserwowano miejsca doraźnego zabezpieczenia systemem gospodarczym połaci dachowej,
• nieszczelne rynny i rury spustowe (nieszczelności na styku rynien i rur spustowych),
• ubytki, spękania cokołu kamiennego, elewacji ceglanych z detalem architektonicznym,
• samosiejki w najbliższym otoczeniu oraz porastające dach,
• piwnice - podczas dużych opadów atmosferycznych miejscowo zawilgocone (2 pomieszczenia),
• braki w stolarce okiennej (widoczne ubytki w przeszkleniach, miejscowo zabezpieczone)

W związku z powyższym organ wydał w oparciu o art. 40 ust. 1 Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami zalecenia pokontrolne mające na celu niezbędne zabezpieczenie obiektu przed degradacją.

Jednakże niezależnie od zapisów Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, w przypadku rozstrzygnięcia kwestii stanu technicznego obiektu, zgodnie z właściwością rzeczową i podjęcia stosownych działań, o których mowa m. in. w art. 66 Ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane tut. organ poinformował o stanie technicznym zabytku Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego oraz wystąpił z prośbą o współdziałanie mające na celu zahamowanie procesów degradacji tego budynku, gdyż jego zachowanie oraz ochrona leży w interesie społeczeństwa i kultury regionu w skali gminy.

Konserwator nie nakładał na posiadacza zabytku pieniężnej kary administracyjnej.

Zalecenia pokontrolne

W związku z przeprowadzoną kontrolą Śląski Wojewódzki Konserwator Zabytków wydał w dniu 11.08.2020 r. w oparciu o art. 40 ust. 1 Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami zalecenia pokontrolne mające na celu niezbędne zabezpieczenie obiektu przed degradacją:

1. wykonać przegląd i zapewnić sprawność funkcjonowania systemu odprowadzenia wody opadowej - rynny, rury spustowe, kanalizacja; umożliwiając odwodnienie i osuszenie zawilgoconych ścian budynku,
2. zabezpieczyć pokrycie dachowe - wykonać tymczasowe, doraźne zabezpieczenie zagrożonych elementów przez pokrycie z papy lub plandeki na szalunku z płyt OSB, okap wypuścić poza mur na min. 30 cm,
3. wykonać prowizoryczne zabezpieczenie konstrukcji  więźby (poprzez jej podstemplowanie),
4. uporządkować najbliższe otoczenie oraz połacie dachowe poprzez usunięcie zieleni samorodnej (samosiewy),
5. opracować projekt wykonania prac zabezpieczających budynku lub docelowego, kompleksowego remontu konserwatorskiego pokrycia dachowego wraz z wymianą elementów zniszczonych więźby dachowej, dokumentując i zabezpieczając elementy wartościowe (pełna inwentaryzacja konserwatorska).

Powyższe zalecenia należało wykonać (w pkt 1-4) niezwłocznie, nie później niż do dnia 30.11.2020 r. oraz (pkt 5) do 31.12.2021 r.

Po analizie materiałów zgromadzonych w tzw. teczce obiektowej nie stwierdzono, by właściciel poinformował pisemnie tut. organ o zrealizowaniu zaleceń pokontrolnych. W związku z ograniczeniami w funkcjonowaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Katowicach oraz Delegatur związanych z pandemią nie było możliwości przeprowadzenia wówczas ponownej kontroli.

Jednocześnie na wniosek właściciela w dniu 24.05.2022 r. wszczęto postępowanie w sprawie wydania pozwolenia na prowadzenie robót budowlanych przy zabytku nieruchomym (dot. remontu dachu).

Wymiana pokrycia dachowego i stolarki okiennej

Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Katowicach wydał na wniosek właściciela pozwolenie konserwatorskie na wymianę pokrycia dachowego w oparciu o przedłożoną dokumentację m.in. uwzględniającą wygląd obecnego pokrycia dachowego (zastosowanie dachówki karpiówki kładzionej w koronkę, koloru naturalnego ceglastego matowego angobowanego oraz w kolorze żółtym i turkusowym dla wykonania wzoru).

Na przedłożonych rysunkach połaci dachowych rozrysowano sposób ułożenia oryginalnego wzoru (w przykalenicowej partii dachu przenikające się romboidy z dachówki żółtej i turkusowej, w pobliżu okapu trójkątny wzór z podobnych dachówek) z uwzględnieniem wymiaru nowej dachówki.

Po analizie materiałów zgromadzonych w tzw. teczce obiektowej nie stwierdzono, by właściciel poinformował pisemnie organ o rozpoczęciu robót budowlanych związanych z wydanym pozwoleniem konserwatorskim polegających na wymianie pokrycia dachowego, które zachowuje ważność do dnia 30.12.2030 r. Na inny zakres prac właściciel zabytku nie uzyskał obecnie żadnego pozwolenia.

Wymiana stolarki okiennej w niniejszym budynku nie została formalnie uzgodniona. - Ze względu na finezję wykonania stolarki okiennej (zwłaszcza zwieńczenia łukowe odcinkowe i ostrołukowe) tut. organ zalecił wykonanie okien jako drewniane z dopuszczeniem okien zespolonych, pod warunkiem wiernego odtworzenia pierwowzoru tj. w korpusie okna dwuskrzydłowe z przechodzącym impostowym ślemieniem, kanelowaną listwą przymykową, w skrzydle podślemię dzielone szprosami na 8 a nadślemię na 4 pola; w ryzalitach w przyziemiu jednoskrzydłowe ze stałym nadślemieniem dzielone szprosami na 6 pól, na piętrze ryzalitów w dolnej części jednoskrzydłowe z otwieranym nadślemieniem, skrzydło dzielone szprosami na 8 a nadślemię na 4 pola, powyżej zamknięte łukami odcinkowymi lub ostrymi okna o stałym nadślemieniu, podślemię dzielone szprosami na 6 a nadślemię na 4 pola; małe okienka w partii strychowej stolarka krosnowa pojedyncza dzielona szprosami na 4 lub 2 pola - wyjaśnia rzecznik prasowy Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Katowicach.

Jak ustalono, po analizie korespondencji z lat poprzednich, kwestie dotyczące wymiany stolarki okiennej były już podnoszone. W protokole z dnia 13.08.2014 r. zapisano, że "stolarka okienna jest w złym stanie technicznym. Wiele okien jest wtórnych pozostałe oryginalne wielokrotnie naprawiane, z pozostawianymi oryginalnymi elementami (szprosy, okapniki, listwy przymykowe), wtórne okucia (pojedyncze sztuki prawdopodobnie oryginalne). Konserwacja istniejącej stolarki nie będzie w stanie przywrócić pierwotnej funkcji użytkowej (wypaczenie elementów konstrukcyjnych, zagrzybienie, nieszczelności). Stolarka kwalifikuje się do wymiany".

Protokół został sporządzony w obecności i podpisany przez właściciela zabytku.

Palais na sprzedaż

Stan dawnej siedziby Generalnej Dyrekcji Dóbr Książęcych niepokoi mieszkańców, radnych i włodarzy. Podczas lutowej sesji Rady Powiatu Pszczyńskiego Bogumiła Maria Boba złożyła wniosek w sprawie "uratowania budynku Palais". W uzasadnieniu radna napisała: budynek Zarządu Dóbr Księcia Pszczyńskiego niszczeje. Właściciel doprowadza do jego ruiny. Dach dziurawy. Jest składowisko szmat i elementów budowlanych - śmietnik. Proszę o wystąpienie do konserwatora zabytków, aby można odebrać budynek sprzedany za niską cenę (+/- 1,5 mln) z warunkiem dbania o zabytek (podobno tylko 2 takie budynki są na globie).

Paweł Sadza, przewodniczący Rady Powiatu, zapewnił, że wniosek zostanie niezwłocznie przekazany Śląskiemu Wojewódzkiemu Konserwatorowi Zabytków. Jak dodał, starostwo jest w stałym kontakcie z tym organem, zaś Wydział Geodezji, Kartografii i Gospodarki Nieruchomościami od wielu lat prowadzi stałą dokumentację tego, co się dzieje z Palais. - Konserwator wielokrotnie - kilkanaście, jeśli nie kilkadziesiąt razy - otrzymywał od powiatu pszczyńskiego informacje na temat tego, w jakim stanie jest budynek i że on niszczeje - dodał.

Tymczasem, zaledwie dwa lata od momentu zakupu budynku przez Artura Dynę (2009 r.), Palais została wystawiona przez niego na sprzedaż. Nie podano jednak wówczas ceny. W 2012 roku ponownie można było nabyć obiekt. Cena ofertowa wynosiła wtedy 10 milionów złotych. Od tamtej pory Palais w serwisach ogłoszeniowych gości regularnie, a kwota jej nabycia stale rośnie. Aktualnie cena obiektu w jednym z serwisów ogłoszeniowych opiewa na kwotę 31 milionów złotych!

Poprosiliśmy właściciela obiektu o informacje ws. podejmowanych działań. Artur Dyna zdecydował się nie komentować sprawy.